Göz küresinin hareketini sağlayan göz dış kaslarını uyaran sinirlerin çeşitli nedenlerle etkilenmesi sonucu, göz dışı kaslarda kısmi ya da tam felç oluşmakta ve göz hareketi kısıtlanmaktadır. Felçli kas işlev dışı kaldığında, sağlam kasların etkisi ile göz karşı yöne kayar ve şaşılık gelişir. Hastada ani çift görme ortaya çıkar. Çift görme normal hayat ile bağdaşan bir durum değildir. Kısmi felçlerde anormal baş pozisyonu geliştirerek çift görme giderilse de tam felçlerde hasta bir gözünü kapatmadan normal hayatına devam edemez.
Paralitik şaşılıklar, konjenital olabileceği gibi edinsel de ortaya çıkabilirler. Konjenital olanlarda neden, sinirin nüvesinde veya periferik sinirde gelişme bozukluğudur. Edinsel paralitik şaşılıklarda etiyoloji, nüve veya periferde olan travma, inflamasyon, damarsal lezyonlar, metabolik, toksik, dejeneratif hastalıklar ve tümöral patolojilerdir. Ayrıca göz dışı kaslara ait lezyonlar, kasları ilgilendiren travma, myastenia gravis, progressif eksternal oftalmopleji ve oküler myopati, paralitik şaşılık nedeni olabilir.
Paralitik şaşılıklarda önemli klinik özellikler:
*Felçli kasın hareket yönünde kısıtlılık bulunurken, karşı yönde göz hareketi artar.
*Erişkin hastalar, özellikle çift görmeden (diplopi) yakınırlar ve derinlik duyusu kaybolur.
*Felçli göz fiksasyon yaptığında, sağlam gözde sekonder şaşılık ortaya çıkar ve bu sekonder kaymanın miktarı, felçli gözdeki primer kaymanın miktarından derecesinden fazladır.
*Kasın fonksiyonunu tamamlamak, kaymayı ve diplopiyi azaltmak veya ortadan kaldırmak için her kasa özel giderici anormal baş, yüz ve çene pozisyonu olur.
* Oküler tortikolis ve vertigo, özellikle dikey paralitik şaşılıklarda görülür.
Hangi kas/ kasların etkilendiğinin ortaya çıkarılması ve olası nedenler açısından deneyimli bir şaşılıkuz manı tarafından muayene gereklidir.
- sinir (abdusens) felci: Göz dışı kas felçlerinden en sık görülenidir. En sık neden olarak travma tespit edilmiştir. Tümör ve damarsal olaylar diğer nedenlerdir.Erişkinlerde ve yaşlılarda damarsal nedenler öne çıkar, çocuklarda travma ve tümörlere sık rastlanırken damarsal nedenler pek saptanmaz. Gençlerde ve çocuklarda travma öyküsü yok ise detaylı araştırma gereklidir. Ancak gençlerde etiyoloji nadiren saptanabilir. Dış rektus kasının felcine bağlı olarak göz içe kayar. Felçli gözün dışa hareketi kısıtlanmıştır ve dış hareketi yapamaz veya sınırlı yapar. Felçli kasın yönüne gidildikçe artan, belirginleşen yatay çift görme gelişir. Hasta başını felçli kas tarafına çevirerek çift görmenin olumsuz etkisini aşmaya çalışır.
- sinir (troklearis) felci: Konjenital veya edinilmiş olabilir. Sıklıkla konjenital olarak görülürken edinilmiş olgularda en sık neden kapalı kafa travmaları veya idiyopatiktir, nadiren CNS damarsal problemleri, diabet veya beyin tümörü de sorumlu olabilir. Konjenital ya da edinilmiş olguların ayırımı için eski fotoğraflara ihtiyaç duyulabilir. Fotoğraflarda saptanan baş eğikliği tanıya yardımcı olacaktır. Çocukluk çağından beri devam eden baş eğikliğinin bir sonucu olarak yüz asimetrisi veya yüksek vertikal füzyon amplitüdleri kronik (muhtemelen konjenital) bir durumu işaret eder. Edinilmiş olgularda ekstorsiyondan ve objelerin eğik görünümünden şikayetçi olunur. Konjenital olgularda subjektif torsiyon saptanmaz. Üst oblik kası innerve eden bu sinirin felcinde hasta, özellikle aşağı bakma hareketinde, okuma ve merdiven inmede çift görmeden yakınır ve zorluk çeker. Felçli gözde aşağı ve içe hareket kısıtlanmış veya kaybolmuştur. Doğal olarak çift görme bu bakış pozisyonunda belirgindir. Hasta başını bir omuzuna doğru eğerek çift görmenin olumsuz etkisini aşmaya çalışır.
- sinir (okülomotor) felci: Bu sinir levator kası (göz kapağını yukarı kaldıran kas), iç-üst-alt rektus kaslarını, alt oblik kası ve göz içinde sifinkter ve siliyer kasları innerve eder. Okülomotor sinirin göz dışı dallarının felcinde, sadece iki gözdışı kas sağlam kalmaktadır. Sağlam kalan dış rektus ve üst oblik kaslarının etkisi ile göz aşağı ve dışa doğru kayar. Ayrıca levator tutuluşu nedeni ile birlikte üst göz kapağı düşüklüğü (ptozis) görülür. Özellikle göz bebeği (pupil) fonksiyonlarının etkilendiği okülomotor sinir felci hayatı tehdit eden bir durumdur. Çok acil olarak hekime başvurulması gereklidir.
Tam oftalmopleji: 3., 4. ve 6. sinirlerin felci sonucu, göz küresinin tüm hareketleri kaybolmuştur ve göz tam ortadadır.
Tüm paralitik şaşılıklarda ilk amaç nedenin ortaya çıkarılmasıdır. Kafa içi lezyonlar ve hayatı tehdit eden hastalıklarsonucu gelişme ihtimali yüksektir.
Paralitik şaşılıklarda tedavi:
Konjenital paralitik şaşılıklarda tedavi seçeneği cerrahidir .
1) Belirgin baş pozisyonu mevcutsa,
2) Belirgin kayma saptanıyorsa,
3) Kaymada zamanla artış görülüyorsa, cerrahi endikasyon vardır .
Edinsel paralitik şaşılıkta, öncelikle nedeni araştırılmalı ve buna yönelik tedavi yapılmalıdır. Hipertansiyon ve diabet var ise sistemikkontrolü iyileşme srecine olumlu etki edecektir. Bazen felci açıklayabilecek bir neden bulunmayabilir. Bu durumda hastanın kayma açısı 6 ay süreyle izlenir ve felçte bir değişiklik olup olmadığı araştırılır. İlk 6 ay içerisinde düzelme saptanmayan olgulara çoğunlukla cerrahi gerekli olmaktadır.
Cerrahiye uygun olmayan ya da kayma açısı az olan hastalara, prizmalar verilebilir. Felçli kasın zıt, botulismus toksin enjeksiyonu yapılabilir.
